آلمان، فرانسه و بریتانیا سیستمی تازه را برای تسهیل تجارت با ایران، پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه این کشور علیه ایران، راه انداخته‌اند.

این سیستم که تا پیش از این “ساز و کار ویژه مالی” یا SPV  (مخفف Special Purpose Vehicle) نامیده می‌شد، اکنون نام تازه‌ای به خود گرفته است: “ابزار حمایت از مبادلات تجاری” یا INSTEX  (مخففInstrument In Support Of Trade Exchanges ).

ثبت این کانال ویژه، پس از ماه‌ها مذاکره فنی انجام می‌گیرد و دویچه‌وله ویژگی‌های آن را بررسی می‌کند.

اینس‌تکس یا “ابزار حمایت از مبادلات تجاری”چگونه عمل می‌کند؟

این سیستم جدید، در حقیقت مانند یک شرکت تسویه وجوه اروپایی برای ایران عمل می‌کند تا امکان انجام مبادلات تجاری شرکت‌های اروپایی را با ایران فراهم آورد. در واقع، “ابزار حمایت از مبادلات تجاری” همچون برنامه‌ای برای معاملات پایاپای بیرون از حوزه تسلط آمریکا بر اقتصاد جهانی کار می‌کند. انتظار می‌رود که دامنه این تجارت پایاپای یا تهاتری تنها کالاهای اساسی همچون دارو، غذا و محصولات کشاورزی را در بر بگیرد. قرار نیست که این ساز و کار شامل مبادلات مالی ناشی از فروش نفت، به‌عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد ارزی ایران شود.

چه کشورهایی در “ابزار حمایت از مبادلات تجاری” حضور دارند؟

آلمان، فرانسه و بریتانیا، به عنوان سه کشوری که توافق هسته‌ای با ایران یا همان برجام را امضا کرده‌اند، این ساز و کار را طراحی و اجرا می‌کنند.  این سازمان جدید، که از حمایت مالی هر سه کشور برخوردار خواهد بود،  در فرانسه مستقر خواهد شد و آلمان مدیریت آن را برعهده خواهد داشت. این سه کشور البته از حمایت گسترده‌تر هر ۲۸ عضو اتحادیه اروپا برخوردار خواهند بود تا حسن اعتماد خود را به پایبند ماندن ایران به تعهداتش در برجام و نیز اتحاد خود را در مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا به نمایش بگذارند.

آیا “ابزار حمایت از مبادلات تجاری” نتیجه‌بخش خواهد بود؟

به رغم ثبت رسمی این ساز و کار، هنوز جزئيات فنی بیشتر و دقیق‌تری باید روشن شود.

از جنبه نظری، و فارغ از آنچه در عمل می‌تواند اتفاق افتد، قرار است این ساز و کار برای شرکت‌های اروپایی همچون سپری در مقابل مجازات‌های مربوط به نقض تحریم‌های اعلام شده از سوی آمریکا عمل کند. با این همه، شرکت‌ها و بانک‌هایی که با آمریکا تجارت می‌کنند ممکن است از بیم مجازات‌های آمریکا تمایلی به انجام تجارت با ایران نداشته باشند. بسیاری از شرکت‌های اروپایی، در واکنش به همین تحریم‌ها بازار ایران را ترک کرده‌اند.

هدف اولیه “ابزار حمایت از مبادلات تجاری” شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی است و پیش‌بینی می‌شود که حجم مبادلات این شرکت‌ها با ایران نیز چندان بزرگ نباشد.

محدود بودن این ساز و کار به تامین کالاهای اساسی، غذا و دارو این پرسش را پیش می‌کشد که آیا چنین اقدامی می‌تواند به‌شکلی موثر و رضایت‌بخش به اقتصاد ایران برای مقابله با تورم و کاهش شدید نرخ ارز کمک کند یا خیر. در گام نخست چنین به‌نظر می‌رسد که این ساز و کار تا حدی مبادلات ارزی ایران را تسهیل کند.

واکنش آمریکا

آمریکا به صراحت تاکید کرده که بر فشار حداکثری خود بر ایران، به دلیل آنچه آن را “برنامه موشک‌های بالستیک” و نیز “افزایش نفوذ در خاورمیانه” خوانده، ادامه خواهد داد. کاخ سفید همچنین به بانک‌‌ها و شرکت‌های اروپایی هشدار داده که در صورت نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران، مجازات خواهند شد. با این همه هنوز روشن نیست که آیا آمریکا به‌طور مستقیم، این ساز و کار را که از حمایت بانک‌های مرکزی کشورهای اروپایی برخوردار است، هدف قرار خواهد داد یا نه. چنین اقدامی می‌تواند بر شکاف موجود بین اروپا و آمریکا بیفزاید و مشکلات مالی جدیدی را بیافریند.

واکنش ایران

تهران ناامیدی و یاس خود از اقدام کند اروپا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا را  پنهان نکرده، اما هم‌زمان اعلام کرده که تا زمانی که از منافع اقتصادی وعده داده شده در برجام بهره‌مند شود، به تعهداتش پایبند خواهد ماند.

علی اکبر صالحی، رئيس سازمان انرژی اتمی ایران، پیشتر گفته بود: «اگر ما نتوانیم نفت خود را بفروشیم و یا مبادلات مالی انجام دهیم، باقی ماندن در برجام سودی برای ما نخواهد داشت.»

حسن روحانی، رئيس جمهوری اسلامی، از سوی نیروهای تندروتر برای خروج از برجام تحت فشار است. بدون دستاوردهای اقتصادی، باید دید کاسه صبر ایران چه زمانی لبریز می‌شود.

ایران البته نیم‌نگاهی هم به چین و روسیه دارد تا بتواند با حفظ مبادلات تجاری خود با این دو کشور، تحریم‌های آمریکا را دور بزند، اما چین نیز واردات نفت خود از ایران را به‌شدت کاهش داده است به ‌گونه‌ای که میزان واردت نفت از ایران اکنون به پایین‌ترین میزان خود در سه سال گذشته رسیده است.