ایران دشمنان زیادی دارد: اسرائیل، عربستان سعودی و آمریکا. این کشور اما با سرمایه‌گذاری نظامی در کشورهای مختلف به قدرتی منطقه‌ای تبدیل شده است. کرستن کنیپ تحلیلگر دویچه‌وله نگاهی کرده به متحدان ایران در خاورمیانه و استراتژی ایران در این کشورها.

سوریه

رابطه سوریه و ایران به سال‌های پیش از انقلاب ۵۷ در ایران بازمی‌گردد. پس از انقلاب، سوریه متحد ایران باقی ماند و در جریان جنگ ایران و عراق تنها کشور عربی بود که کنار جمهوری اسلامی ایران ایستاد.

پس از روی کار آمدن بشار اسد، ایران و حزب الله لبنان به حامیان اصلی رئیس‌جمهور جوان سوریه تبدیل شدند. وابستگی اسد به تهران با آغاز ناآرامی‌های سوریه در سال ۲۰۱۱ میلادی بیشتر شد. بهار آن سال، ایران ابتدا با ارسال نرم‌افزارهای امنیتی و سپس تجهیزات نظامی، حمایت از حکومت اسد را شدت بخشید.

اعزام نیروهای رزمی وابسته به سپاه پاسداران و مستشاران نظامی سپاه به دمشق گام بعدی ایران برای حمایت از اسد در برابر قیام مردم این کشور بود.

رهبری ایران برای حفظ اسد در قدرت در سال‌های اخیر هزینه کلانی پرداخت کرده است. ندیم شهادی استاد دانشگاه تافتس در آمریکا معتقد است ایران ممکن است ۱۰۵ میلیارد دلار آمریکا برای حمایت از اسد هزینه کرده باشد. وزارت‌خارجه آمریکا می‌گوید این رقم حدود ۲۱ میلیارد دلار است.

هدف ایران از این سرمایه‌گذاری کلان برای حمایت از اسد، ثبات برتری خود در منطقه در برابر اسرائیل است. علی‌اکبر ولایتی مشاور آیت‌الله خامنه‌ای سال ۲۰۱۷ به خبرگزاری ایرنا گفته بود: «امروز مسیر مقاومت در برابر اسرائیل از تهران شروع شده و از موصل به دمشق و بیروت می‌رسد»

لبنان

ایران از طریق حزب‌الله در لبنان نیز حضور دارد. این گروه شبه‌نظامی سال ۱۹۸۲ در جریان جنگ داخلی لبنان با هدف مقابله با ارتش اسرائیل که همان سال وارد جنوب لبنان شده بود، تأسیس شد. مدت کوتاهی بعد از تأسیس آن، ایران با اعزام یک‌ هزار و ۵۰۰ رزمنده سپاه این گروه را تقویت کرد. هدف از این اقدام صدور انقلاب اسلامی سال ۵۷ ایران به لبنان بود.

سه سال بعد این گروه “حزب‌الله”  نام گرفت. سال ۲۰۰۶ میلادی در جریان جنگ حزب‌الله و اسرائیل روزنامه شرق‌الاوسط گزارش داد که ایران حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ موشک در اختیار این گروه شبه‌نظامی قرار داده است. علاوه بر آن، حدود سه هزار نیروی حزب‌الله نیز در ایران آموزش دیده‌اند.

ارتش اسرائیل سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که ما در لبنان با یک گروه شبه‌نظامی طرف هستیم که در واقع یگان ویژه ارتش ایران است.

براساس تخمین آمریكا ایران در سال‌های پس از آن با پرداخت سالانه حدود ۲۰۰ میلیون یورو از حزب‌الله پشتیبانی کرده است. این مبلغ با شروع جنگ سوریه افزایش قابل توجهی داشته است.

مسئول دفتر ضدتروریسم در وزارت خزانه‌داری آمریکا این رقم را در حال حاضر، سالانه حدود ۷۰۰ میلیون دلار آمریکا می‌داند. این حمایت مالی از قرار برای پرداخت هزینه مأموریت‌های جنگی حزب الله در سوریه پرداخت می‌شود.

تعداد بسیاری از اعضای این گروه در سوریه مجروح یا کشته شده‌اند. حزب الله بخشی از این پول را صرف خرید سلاح می‌کند. زرادخانه حزب‌الله در حدی است که یکی از قدرتمندترین گرو‌ه‌های غیر دولتی دنیا به شمار می‌رود.

عراق

ایران در عراق هم حضور چشمگیری دارد. پس از مداخله نظامی آمریكا در عراق، سال ۲۰۰۳ میلادی ایران از فروپاشی قدرت در این كشور برای گسترش نفوذ خود سود جست.

رهبری ایران از یک سو در پی آن است که مانع از تکرار جنگ هشت ساله با عراق شود و با گرو‌ه‌های تروریستی جهادی مانند القاعده و دولت اسلامی (داعش) در عراق مبارزه می‌کند. ایران همزمان تلاش می‌کند تا حد ممکن با حضور ایالات متحده آمریکا در عراق مقابله کند. در عین حال، حفظ تمامیت ارضی عراق برای ایران اهمیت بسیاری دارد. تجزیه عراق، ثبات ناپایدار منطقه را برهم خواهد زد و تهدیدی جدی برای امنیت ایران خواهد بود.

از آن گذشته، حفاظت از شهرهای نجف و کربلا که برای شیعیان مقدس هستند، برای ایران مطرح است. میلیو‌ن‌ها ایرانی هر سال برای زیارت به عراق سفر می‌کنند.

ایران در زمان ریاست نوری مالکی در عراق که در دوران حکومت صدام حسین چند سال در تبعید در ایران زندگی کرده، نفوذ خود در عراق را گسترش داد. اما حال، پس از تغییر دولت بخشی از نفوذ خود را از دست داده است.  پس از انتخابات سال ۲۰۱۵ میلادی، مقتدی صدر، با نفوذترین سیاستمدار شیعه عراق از تهران فاصله گرفته است. صدر در پی برآورده کردن خواست بسیاری از مردم عراق است که از نفوذ ایران در کشور خود ناراضی هستند.

یمن

در یمن هم نمی‌توان نفوذ ایران را نادیده گرفت. در این کشور شیعیان حوثی راه نفوذ ایران را هموار کردند. حوثی‌ها از حدود ۱۵ سال پیش تا کنون با دولت مرکزی یمن مشکل دارند و می‌گویند به حاشیه رانده شده و حقوق‌شان ‌نقض شده‌است.

ایران از شیعیان حوثی در یمن حمایت می‌کند و در بازی قدرت در این کشور برابر بزرگترین رقیب منطقه‌ای خود، پادشاهی عربستان سعودی ایستاده است. عربستان برای سرکوب حوثی‌ها و حمایت از دولت مرکزی یمن ائتلافی تشکیل داده که اکثر اعضای آن كشورهای عربی هستند.

هزینه سنگین عملیا‌ت‌های این ائتلاف -از جمله عملیات‌های هوایی و پرداخت مزد سربازان سودانی- بر دوش عربستان است. هزینه ایران در مقابل، بسیار کمتر است.

ایران در درجه نسخت روی تجهیزات نظامی شورشیان حوثی تمرکز کرده است. سال ۲۰۱۸ میلادی گروهی از کارشناسان مستقل به نمایندگی از سازمان ملل متحد پس از بررسی بقایای یک هواپیماهای بدون سرنشین که در عربستان سقوط کرده بود به این نتیجه رسیدند که این هواپیما از قطعاتی تهیه شده که توسط یک کشور خارجی مونتاژ شده و به یمن فرستاده شده است.

یکی از مدل‌های این پهپاد که “قطیف” نام دارد، از نظر طراحی، ابعاد و ظرفیت‌ تقریبأ با پهپاد “ابابیل-تی” ساخت ایران یکسان است. نکته مهم اینجاست که ایران در یمن حضور مستقیم ندارد. در نتیجه از طریق نظامی نمی‌توان ایران را از این کشور بیرون راند، به همین دلیل ائتلاف عربستان وارد جنگی فرسایشی شده است.

حماس در نوار غزه

ایران با گروه حماس که نوار غزه را تحت کنترل دارد، رابطه نزدیکی دارد. این کشور در چند سال گذشته از نظر مالی و نظامی از حماس حمایت کرده است. یحیی سینوار، رهبر حماس در یک سخنرانی در بهار سال جاری میلادی اعتراف کرد که موشک‌های گراد و فجر که به شهرهای تل‌آویو و بیرشبا شلیک شدند یا توسط ایران به حماس داده‌ شده بودند یا با حمایت مالی و فنی ایران در نوار غزه ساخته شده بودند.

حماس، با اینکه یک سازمان سنی‌مذهب است‌، ایران برای نفوذ در نوار غزه و تهدید یا حداقل ایجاد مزاحمت برای اسرائیل از آن حمایت می‌کند و حماس هم با خرسندی پذیرای این کمک است. یحیی سینوار اعتراف کرده است  که بدون حمایت ایران، هرگز توانایی‌هایی کنونی را در اختیار نداشت. او می‌گوید: «ملت‌های عرب در لحظات دشوار ما را تنها گذاشتند اما ایران همواره با سلاح ، تجهیزات و تخصص از ما حمایت کرده است.»

البته حضور ایران در نوار غزه فقط برای حماس، سازمانی نزدیک به اخوان المسلمین، منفعت نداشته است. تهران حال از “جهاد اسلامی” هم پشتیبانی می کند که سازمانی رادیکال‌تر از حماس است و پیشتر چندین‌بار بدون دخالت حماس به خاک اسرائیل حمله کرده است.

تنگه هرمز

ایران در ماه‌های اخیر قدرت نظامی خود را در تنگه هرمز نشان داده است. پس از خروج رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ از توافق اتمی با ایران، تنش میان ایران و شبه جزیره عربستان در تنگه هرمز افزایش یافته است.

این گذرگاه دریایی یکی از مهمترین مسیرهای حمل و نقل انرژی در جهان است. از زمان حضور ناو هواپیمابرآمریکا در منطقه چند نفت‌کش خارجی از جمله نفت‌کش‌های عربستان در تنگه هرمز مورد حمله قرار گرفتند.

سخنگوی وزارت‌خارجه ایران، عباس موسوی چندی پیش با اعتماد به نفس تأکید کرد كه ایران با هرگونه حمله ایالات متحده آمریکا مقابله می‌کند و به هرگونه تجاوز و تهدید آمریكا پاسخی قاطع خواهد داد.

ایران هرچند از نظر نظامی توان مقابله با ارتش آمریكا را ندارد اما می‌تواند حمل و نقل در تنگه هرمز را به طور جزیی یا کامل مختل و اقتصاد جهانی را گرفتار چالش کند. برای چنین اقدامی سپاه پاسداران می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

تئودور کارسیک، یک کارشناس نظامی در مقاله‌ای برای روزنامه “عرب نیوز” نوشته است: «‌ایران می تواند خطوط کشتیرانی خلیج فارس، خلیج عمان و دریای خزر را با زرادخانه وسیعی که دارد -مانند زیردریایی، اژدر هوشمند، مین‌های کنترل از راه دور یا از پیش نصب شده و ضد کشتی از داخل خاک خود یا جزایر این کشور- تهدید کند.»

ایران زرادخانه خود را با قایق‌های تندرو و هواپیماهای بدون سرنشین تکمیل کرده و می‌تواند با تاکتیک‌های چریکی، حریفی دشوار در نبرد نظامی باشد.

نویسنده: کرستن کنیپ/ دویچه‌وله