بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا، ایران و عربستان را به راه‌اندازی جنگ نیابتی بین شیعه و سنی در منطقه متهم کرده است.

وبسایت روزنامه گاردین، چاپ لندن، فیلمی از اظهارات وزیر خارجه بریتانیا در یک نشست بین‌المللی را منتشر کرده که در آن، آقای جانسون ضمن ابراز نگرانی از شرایط خاورمیانه و به ویژه درگیری‌های مذهبی بین مسلمانان، صراحتا حکومت‌های ایران و عربستان سعودی را مورد انتقاد قرار داده است. این فیلم حاوی اظهارات وزیر خارجه بریتانیا در نشست “امنیت مشترک: مسیر مدیترانه‌ای به سوی نظم جدید” است که اوایل ماه جاری برگزار شد.

در فیلمی که روزنامه گاردین منتشر کرده، نخست احمد ابوالغیظ، دبیرکل اتحادیه عرب، در سخنانی پیرامون بحران‌های موجود در منطقه خاورمیانه، از بهره‌برداری سیاسی از دین انتقاد کرده و گفته است: “کسانی مذهب را به عنوان ابزاری در سیاست به کار می گیرند و نباید چنین باشد.”

آقای جانسون ضمن تایید اظهارات دبیرکل اتحادیه عرب، گفته است: “روی موضوع اصلی انگشت گذاشتید، زیرا هستند سیاستمدارانی که با پیچ و تاب دادن به دین و نحله‌های گوناگون یک دین واحد، از آن سوء استفاده سیاسی می‌کنند تا اهداف خودشان را پیش ببرند و این یکی از بزرگترین مشکلات سیاسی در کل منطقه [خاورمیانه] است.”

وزیر خارجه بریتانیا در ادامه اظهار داشته است که “از نظر من، این فاجعه، اینکه در تمام اوقات ما این جنگ‌های نیابتی را داریم که در این منطقه در جریان است، این است که در داخل خود این کشورها یک رهبری به اندازه نیرومند وجود ندارد، اشخاص بزرگ، چه مرد و چه زن وجود ندارند که بتوانند از فراز محدوده گروهی خود، شیعه یا سنی یا هر چیز دیگری که هست، با بیرون گروه هم ارتباط برقرار کنند و مردم را گرد هم آورند.”

وی در ادامه، یادآور شده که به تازگی از سفر به قبرس بازگشته و در آنجا دو رهبر دارای چنین خصوصیاتی را ملاقات کرده که در راس جوامع یونانی و ترک این جزیره، “ریسک می‌کنند” تا جوامع خود را متحد سازند. وی گفته است: “من [چنین رهبرانی] را فقط در قبرس می‌بینم و در هیچ نقطه دیگری از منطقه شاهد آن نیستم.”

بوریس جانسون مشخصا به رقابت بین حکومت‌های عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران پرداخته و گفته است: “به همین دلیل هم شما می‌بینید که سعودی‌ها و ایران، عروسک‌های خیمه شب بازی خودشان را وارد بازی می‌کنند و جنگ نیابتی به راه می‌اندازند و مشاهده چنین وضعیتی، دردناک است.” وزیر خارجه بریتانیا راه خروج از “این فاجعه” را حضور رهبرانی متنفذ و نیرومند در این کشورها دانسته و گفته است: “باید راهی بیابیم و مشوق ظهور رهبری دوراندیش در منطقه شویم، کسانی که بتوانند افراد از مذاهب و جناح‌های گوناگون را مانند یک ملت واحد [در منطقه] گرد هم آورند. آنچه در حال حاضر وجود ندارد، همین است.”

از زمان انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی در ایران، روابط بین حکومت به رهبری روحانیون شیعه در این کشور و حکومت خاندان سلطنتی وهابی در عربستان سعودی معمولا سرد و در مواردی تیره بوده است. طی چند سال اخیر، موضعگیری‌های متضاد دو حکومت از جمله در مورد جنگ داخلی سوریه، وضعیت عراق، مشکلات سیاسی بحرین و اخیرا، جنگ در یمن باعث شده تا روابط آنها تیره‌تر شود و در پی حمله به سفارت سعودی در تهران در ژانویه سال گذشته، روابط دو کشور قطع شده است. در یمن، حکومت‌های ایران و عربستان ضمن حمایت از دو طرف متخاصم، هرکدام دیگری را به دخالت در امور آن کشور و دنبال کردن سیاست تجاوزکارانه متهم کرده‌ است.

برخی از ناظران بحران‌های کنونی را به زیان ملت‌های دو کشور و منطقه دانسته و گفته‌اند که انگیزه آن صرفا رقابت مذهبی بین رهبران این دو حکومت برای تحکیم موقعیت داخلی و گسترش نفوذ خود در منطقه بوده است. آنان با متهم کردن دو طرف به تحریک تفرقه مذهبی، هشدار داده‌اند که ادامه بهره‌برداری سیاسی از دین ممکن است منطقه را به عصر جنگ‌های فرقه‌ای بازگرداند.

اظهارات وزیر خارجه بریتانیا در مورد عربستان سعودی در حالی منتشر می‌شود که روز گذشته ترزا می، نخست وزیر بریتانیا، در سفر به بحرین در نشست رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس – امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، عمان، قطر و کویت – شرکت کرد و در سخنانی، خواستار همکاری این کشورها و بریتانیا برای “مقابله با سیاست تهاجمی ایران” و حفظ امنیت و پیشبرد رفاه منطقه شد.

خانم می در این سفر به خصوص از یک قرن روابط نزدیک بریتانیا و عربستان سعودی به عنوان دو کشور متحد سخن گفت و از “رهبری دوراندیش” خاندان سلطنتی آن کشور ستایش کرد. همچنین، در حالیکه برخی محافل در بریتانیا انتقاداتی را متوجه عملکرد عربستان سعودی در جنگ یمن کرده‌اند، مقامات بریتانیایی، ضمن ابراز نگرانی از تلفات غیرنظامی این جنگ، تعلیق فروش اسلحه به عربستان را مردود دانسته‌اند.

چندی پیش، حقوقدانان وزارت خارجه بریتانیا تاکید کردند که هنوز هیچ شواهدی در دست نیست که نشان دهد عملیات نیروی هوایی عربستان علیه شورشیان حوثی در یمن “تهدیدی جدی” را متوجه قوانین بشردوستانه بین‌المللی می‌کند و نتیجه گرفتند که زمینه قانونی برای تعلیق مجوز صدور اسلحه بریتانیایی به عربستان وجود ندارد.

بوریس جانسون، شهردار سابق لندن و از رهبران جنبش هوادار خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، پس از همه‌پرسی برگزیت به سمت وزیر خارجه در دولت ترزا می منصوب شد اما در مواردی به نادیده گرفتن اصول دیپلماتیک و رازداری در اظهارات خود متهم شده است. به نوشته گاردین، در جریان نشست اخیر نیز آقای جانسون گزارشی را نشان داد که در آن، کارکنان وزارت خارجه به او توصیه کرده بودند در این اجلاس، ضمن حمایت از احیای مذاکرات غرب و شرق برای صلح خاورمیانه (موسوم به نشست هلسینکی)، در این زمینه تعهدی نکند. روی این سند کلمه “محرمانه” نوشته شده بود.