محمدجواد ظریف در مصاحبه با کریستین هوفمن از  مجله «اشپیگل» آلمان تاکید کرده خروج از NPT به معنای ساختن بمب اتم نیست. وی به پرسش‌‌هایی در مورد سرکوب شدید مردم در اعتراضات آبان‌‌ماه نیز پاسخ داده.

برخی رسانه‌های داخلی ایران از جمله ایرنا خبرگزاری رسمی و دولتی جمهوری اسلامی این مصاحبه را با حذف پرسش‌های مربوط به اعتراضات مردم و سرکوب آنها منتشر کرده‌اند.

متن کامل این گفتگو را در زیر می‌خوانید.

اشپیگل- آقای ظریف، ایران و ایالات متحده آمریکا از ۴۰ سال پیش دشمن یکدیگر هستند و شما ۲۰ سال پست‌های مهم در سیاست خارجی کشور داشتید. آیا هرگز با موقعیت خطرناکی مثل امروز روبرو بوده‌اید؟

محمدجواد ظریف- اول باید حرف شما را تصحیح کنم. من از ۳۰ سال پیش پست‌های مهم دارم. و همیشه همینقدر مشکل بوده. ما در ۴۰ سال گذشته چندین بار در آستانه‌ی جنگ قرار گرفتیم. اما  این دفعه خیلی مهم و جدی است چون آمریکا عملیات ترور علیه یکی از رهبران نظامی ما انجام داده. چنین چیزی تا کنون وجود نداشته!

-آیا شاهد افزایش تنش خواهیم بود؟

-این حمله بر اساس اطلاعات غلط بود. آمریکا فکر می‌کرد با ترور سردار قاسم سلیمانی، موقعیت‌اش در منطقه بهتر می‌شود. مایک پمپئو وزیر خارجه توئیت کرد که مردم در خیابان‌های عراق می‌رقصیدند. اما یک مراسم عزاداری بزرگ برگزار شد. این [ترور] وضعیت بسیار دشواری را در منطقه ایجاد کرده که ایالات متحده قطعا از آن سودی نخواهد برد.

-رهبری [جمهوری اسلامی] ایران سوگند خورده که انتقام قتل سلیمانی را بگیرد. در همین ارتباط یک حمله موشکی به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق انجام شد. آیا باید از اینکه شما دست به اقدامات بیشتری بزنید نگران بود؟

-حمله به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق یک واکنش رسمی نظامی از سوی ایران بود. ما قصد نداشتیم در این حمله موشکی تلفاتی به بار بیاوریم. ما از حق دفاع از خود با روشی متناسب استفاده کردیم. آمریکا جواب واقعی را از مردم منطقه دریافت می‌کند که از رفتار آمریکا منزجرند. آمریکاییان خواهند دید که سلیمانی به عنوان شهید بسیار مؤثرتر از سلیمانی به عنوان یک فرمانده نظامی است.

-ممکن است که تندروها در آمریکا این واکنش ملایم ایران را به عنوان ضعف تعبیر کنند؟

-خساراتی که ما به آمریکا وارد آوردیم خیلی زیاد است چرا که آنها با همه‌ی توان نظامی خودشان هم نمی‌توانند مانع از این بشوند که موشک‌ها به پایگاه آنها اصابت نکنند! این نشان می‌دهد که آمریکا چقدر ضربه‌پذیر است. اما آمریکاییان خسارت واقعی را خودشان با نفرتی ایجاد کردند که مردم در منطقه نسبت به آنها نشان می‌دهند. قتل سلیمانی قطعا آغاز پایان حضور آمریکا در عراق و البته در دیگر نقاط منطقه است. شاید نه همین فردا؛ اما ما تاریخ هزاران ساله داریم و عجله‌ای هم نداریم!

-در اوج تنش‌ها شما توسط سوئیس که حافظ منافع آمریکا در ایران است با واشنگتن تماس گرفتید. درباره چه موضوعی؟

-این ارتباط از سوی آمریکا به شکل نامناسبی آغاز شد.

-ممکن است بیشتر توضیح بدهید؟

-مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا دیپلمات خیلی خوبی نیست. پیام او برای ما تحریک‌آمیز، توهین‌آمیز و تهدیدآمیز بود. من آن را اصلا به عنوان تنش‌زدایی نمی‌بینم. ما پس از تلافی [حمله موشکی به پایگاه‌های آمریکا در عراق]  از طریق سوئیس پاسخی رسمی به آمریکاییان فرستادیم بدون آنکه شعار بدهیم و تهدید کنیم. ما به آنها گفتیم که عملیات ما تمام شد و اگر شما هیچ اقدامی نکنید ما هم دیگر کاری نخواهیم کرد و همچنین مسئول اقدامات دیگران نیستیم.

-مرگ سلیمانی برای ایران و سیاست جمهوری اسلامی در منطقه چه معنایی دارد؟

-سردار سلیمانی بسیار مهم بود. مرگ او یک فقدان جبران‌نشدنی برای ایران و خود من به شخصه است. من یک دوست خوب را از دست دادم. با اینهمه این موضوع بر سیاست ایران در منطقه تأثیری نخواهد داشت.

-سلیمانی برای پیشبرد استراتژی نظام مبنی بر گسترش نفوذ در منطقه به حمایت تسلیحاتی و نظامی از متحدان آن می‌پرداخت. آمریکاییان سلیمانی را مسئول مرگ صدها سرباز در عراق می‌دانند.

-آمریکا، اروپا و تمام جامعه جهانی به خاطر پیروزی بر داعش مدیون سلیمانی هستند. واقعیات منطقه برای آمریکا قابل درک نیست. آنها همیشه از نیروهای نیابتی حرف می‌زنند. اما ایران نیروی نیابتی ندارد! نیابتی‌ها نمی‌توانند میلیون‌ها آدم را به خیابان بیاورند تا برای مرگ سلیمانی عزاداری کنند!

-اما ایران هم نمی‌تواند نفوذ خود را حفظ کند! تنها واشنگتن نیست که مشکل دارد. ایران نیز در منطقه مشکلات بیشتری پیدا می‌کند. در عراق شعارهایی علیه ایران داده می‌شود و اعتراضات در لبنان علیه حزب‌الله که متحد تنگاتنگ تهران است برگزار می‌شود.

-در عراق و لبنان تظاهرات علیه فساد و کمبودها علیه دولت وجود دارد. شعارهایی هم علیه ایران وجود داشته. اما احساساتی که پس از قتل سلیمانی نشان داده شد، مناسبات حقیقتی را نشان داده‌اند. هر سیاستی موافقان و مخالفانی دارد.

-ولی این شامل ایران هم می‌شود. وحدت ملی پس از مرگ سلیمانی خیلی کوتاه بود! حالا مردم ایران پس از آنکه سپاه پاسداران به  هواپیمای مسافربری اوکراین شلیک کرد، باز هم اعتراض می‌کنند.

-اول اینکه اعتراض مردم بحق بوده. آنها به خاطر مرگ اینهمه افراد جوان و دانشجو واقعا تکان خوردند. بسیاری از دانشجویان دوستان خود را از دست دادند. این یک موقعیت بسیار احساساتی بود.

-چرا حکومت تازه پس از سه روز اعتراف کرد که نیروهای مسلح خودش به هواپیما شلیک کرده‌اند؟

-این یک موقعیت خیلی پیچیده در زمان بسیار پیچیده‌ای بود. دیگران حتا بیشتر از این وقت لازم دارند! حدود ۳۲ سال پیش آمریکا یک هواپیمای مسافربری ایرانی را ساقط کرد و تا امروز حتا عذرخواهی رسمی هم نکرده. مقامی که دستور شلیک را داده بود حتا مدال افتخار دریافت کرد. اما فردی که در ایران باعث سقوط هواپیمای اوکراینی شده در زندان است.

– ولی این هنوز توضیح نمی‌دهد که چرا حکومت ایران سه روز لازم داشت تا به اشتباه خود اعتراف کند!

-مردم به درستی در اینباره اعتراض کردند که چرا اطلاعات به آنها داده نشده. اما دولت در این زمینه مسئولیتی نداشت.

-خود شما کی از این اشتباه با خبر شدید؟

-بعد از ظهر جمعه، بیش از دو روز پس از اینکه اتفاق افتاد. این همان زمانی بود که مقامات عالی‌رتبه‌ی نظامی به این نتیجه قطعی رسیدند که این اتفاق بر اثر خطا و غیرعمدی روی داده است. به محض اینکه این موضوع به رهبر انقلاب اطلاع داده شد، او گفت که باید افکار عمومی را مطلع کرد! صبح شنبه این کار انجام شد. هفته‌‌های بسیار دردناکی بودند.

-شما ماجراجویی آمریکا را مسبب شلیک به هواپیما معرفی می‌کنید. ولی آیا اوج بی‌مسئولیتی مقامات ایران نبود که در ساعات حمله موشکی به پایگاه‌های آمریکا در عراق، حریم هوایی را مسدود و پرواز هواپیماهای غیرنظامی را متوقف نکردند؟

-این البته یک تصمیم هم تکنیکی و هم سیاسی بود. تهران در حال دشمنی ورزیدن نبود. و ما هشت سال تمام جنگ علیه عراق را پیش بردیم بدون اینکه حریم هوایی خود را ببندیم!

-آیا تحقیقات بین‌المللی در این زمینه صورت خواهد گرفت؟

-ما اوکراینی‌ها، مالکان هواپیما و همچنین بوئینگ را برای مشارکت در تحقیقات دعوت کردیم. ما برای شرکت هر کس دیگری آماده‌ایم. ما تحقیقات منظمی را بر اساس مطالبات بین‌المللی پیش می‌بریم.

-در ماه نوامبر اعتراضات سراسری در ایران وجود داشت و حالا هم دانشجویان اعتراض می‌کنند. مقاومت آنها در برابر حکومت تا چه اندازه نیرومند است؟

-من خشم و یأس مردم و عزاداری آنها برای قربانیان را درک می‌کنم. دانشجویانی که کشته شده‌اند باید مورد توجه ویژه قرار بگیرند و من سعی نمی‌کنم که نگرانی‌های عزاداران را ناچیز بدانم. اما اگر شما این [تظاهرات معترضان] را به عنوان یک معیار برای اپوزیسیون در مقابل حکومت قرار می‌دهید، باید آن را با مراسم تشییع جنازه سلیمانی اندازه‌گیری کنید! ما نباید به صداهای نارضایتی، صداهای مخالفان، صداهای کسانی که زندگی‌شان به دلیل تروریسم اقتصادی آمریکا نابود شده بی‌اعتنایی کنیم. ما یک کشور تک‌صدایی نیستیم. ما صداهای مختلفی داریم. و مردم حق دارند تظاهرات کنند و اعتراضات خود را به زبان بیاورند.

-وقتی ایرانیان در ماه نوامبر از این حق خود علیه گرانی قیمت بنزین استفاده کردند، بسیاری از آنها هدف گلوله قرار گرفتند. بر اساس گزارش‌های مختلف، بیش از ۱۰۰۰ تن کشته شدند.

-این اتفاقات بدترین دوران در زندگی ما بودند. اما این ارقام غلط هستند! فقط یک سوم این رقم بود! و تحقیقات صورت می‌گیرد. باید بین کسانی که از حق آزادی بیان خود استفاده می‌کنند با آنها که مغازه‌ها را غارت می‌کنند و پمپ بنزین‌ها را آتش می‌زنند تفاوت قائل شد. نیروهای انتظامی برای حفظ نظم عمومی مسئول هستند.

-آیا چنین برخوردی به نظر شما درست بود؟

-نه، من هیچوقت این را نمی‌گویم. من نمی‌خواهم اقدامات افراطی را توجیه کنم. هر کسی که قوه قهریه به کار برده باید در برابر دادگاه قرار بگیرد.

-تظاهرکنندگان استعفای رهبر انقلاب علی خامنه‌ای را می‌خواهند آنهم با «مرگ بر دیکتاتور».

-در ایران نارضایتی وجود دارد اما نگرانی من به عنوان وزیر خارجه این است که جامعه جهانی تصور غلطی از آن داشته باشد! من به غرب نسبت به برداشت‌های غلط هشدار می‌دهم که ممکن است به استراتژی‌های اشتباه آنها منجر شود. پرزیدنت ترامپ فکر می‌کند که حکومت با فشار و تحریم‌های بیشتر در طول چند ماه فرو خواهد پاشید. او از دو سال پیش سیاست «فشار حداکثری» را پیش می‌برد اما هنوز به هدف‌اش نرسیده!

-در ماه مه ۲۰۱۸ ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و تحریم‌های شدید را آغاز نمود. از آنجا که ایران هم کمتر به تعهدات برجام پایبند است، اتحادیه اروپا اخیرا روندی را شروع کرد که احتمال می‌رود تحریم‌های سازمان ملل نیز دوباره برگردد.

-متأسفانه اروپاییان ایران را به  عنوان شریک خود نمی‌بینند. ما از همان سال ۲۰۱۸ حل اختلاف را آغاز کردیم. اروپا و روسیه و چین و ایران در پایان این روند در ماه ژوئن ۲۰۱۸ یک بیانیه مشترک دادند که در آن از جمله آمده بود که ایران از مواهب اقتصادی برجام برخوردار شود. اما اروپاییان هیچ کاری نکردند و وظایف خود را انجام ندادند. اروپاییان می‌بایست از تکبر خود دست بدارند.

-اروپاییان فقط به واقعیاتی واکنش نشان می‌دهند که ایران در رابطه با نقض برجام شروع کرده!

-ما تعهدات را نقض نمی‌کنیم بلکه طبق برجام عمل می‌کنیم. اجازه بدهید خیلی صریح به اروپاییان بگویم: اگر شما می‌خواهید وظایف خود را انجام بدهید، ما آماده‌ایم فورا و کاملا به تعهدات خود برگردیم. انجام وظایف شما به این معنی نیست که فقط اعلام کنید که شما به برجام متعهد هستید. من هم می‌توانم عین همین را اعلام کنم که: ما هم به برجام پایبند هستیم و خیلی آن را دوست داریم و می‌خواهیم برای همیشه پابرجا بماند! حرف زدن آسان است! اروپا باید در عمل به ما نشان بدهد. اما تا حالا چه کار کرده؟

-اروپا ساز و کار مالی (اینستکس) را به راه انداختند تا شرکت‌ها با وجود تحریم‌های آمریکا بتوانند با ایران داد و ستد کنند.

-اینستکس در عمل یک شرکت حسابداری است! بیش از یک سال و نیم پس از خروج آمریکا از برجام هنوز اروپاییان نتوانسته‌اند یک مبادله مالی انجام بدهند.

-یعنی معامله اتمی مُرد؟

-نه. بازرسی‌ و شفافیت فعالیت‌های ایران بخش مهمی از توافق اتمی هستند و هنوز هم انجام می‌شوند. اما اتحادیه اروپا به بخشی از این تعهد عمل نکرده و ایران هم به بخشی از آن عمل نکرده اما اینهمه به معنای مرگ توافق اتمی نیست.

-اگر ایران در طول ۳۰ روز به توافقی با اروپا در این زمینه نرسد، کار به شورای امنیت می‌رسد و تحریم‌های سازمان ملل از سر گرفته خواهند شد. این به معنی پایان برجام خواهد بود.

-اروپاییان هیچ دلیل قانونی برای به کار گرفتن مکانیسم ماشه ندارند. آنها نمی‌توانند همینجوری چیزی را به شورای امنیت ببرند چون چشم‌آبی هستند. و نه تنها ما بلکه روسیه و چین نیز همین عقیده را دارند. اروپاییان در برابر یک نبرد بزرگ ایستاده‌اند.

-شما چه توقعی از اتحادیه اروپا دارید؟

-این فاجعه است که اروپا اینقدر مطیع ایالات متحده باشد. هر کسی که به یکجانبه‌گرایی تن بدهد به آن کمک می‌کند. اروپاییان با ما تماس می‌گیرند و می‌گویند: متأسفیم، ما نمی‌توانیم کاری بکنیم. آنها نمی‌توانند با ترامپ همراهی کنند آنوقت تلاش می‌کنند در مقابل ایران از موضع قدرت رفتار کنند.

-ایران در برابر تحریم‌های سازمان ملل چه واکنشی نشان خواهد داد؟

-رئیس جمهور حسن روحانی در یک نامه به طرفین توافق تصریح کرده که چه اقداماتی انجام خواهد شد.

-ممکن است به خوانندگان ما توضیح بدهید؟

-خوانندگان شما باید بدانند که اروپاییان مسئول همه پیامدهای این تصمیم هستند.

-ایران تهدید کرده که از ان‌پی‌تی پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی خارج خواهد شد.

-این در آن نامه آمده است.

-یعنی ایران مسیر ساختن بمب اتمی را در پیش می‌گیرد؟

-نه. تصمیم ما درباره اینکه بمب اتمی نسازیم ربطی به پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی ندارد بلکه باور اخلاقی و استراتژیک ماست.

-آیا قتل سلیمانی این باور استراتژیک را تغییر داده است؟

-نه. باور اخلاقی ما به رفتار غیرقانونی دیگران وابسته نیست.

-در میان زمامداران ایران جناحی وجود دارد که معتقد است تسلیحات اتمی تنها راه برای دفاع در مقابل آمریکاست. آنها شاید دلیلی اضافه بر این برای این رسیدن به بمب اتمی داشته باشند.

-همانطور که قبلا به شما گفتم ایران تک‌صدا نیست. شما در بسیاری از مسائل به جواب واحدی در ایران نمی‌رسید. اما رهبر انقلاب فتوایی صادر کرده که سلاح کشتار همگانی را ممنوع می‌کند.

-آیا پس از قتل سلیمانی مذاکره با آمریکا منتفی است؟

-نه، من هرگز هیچ امکانی را که آدم‌ها و روش آنها را در برخورد با مسائل و شناخت واقعیت تغییر می‌دهد منتفی نمی‌دانم. برای ما فرقی نمی‌کند که چه کسی در کاخ سفید است. مهم رفتار آنهاست. دولت ترامپ می‌تواند گذشته خود را تصحیح کند و تحریم‌ها را لغو کند و به میز مذاکرات بازگردد. ما هنوز پشت میز مذاکره هستیم. آنها هستند که رفته‌اند! آمریکاییان به مردم ایران خسارات زیادی وارد کرده‌اند. روزی می‌رسد که آنها باید این خسارات را جبران کنند. ما خیلی صبور هستیم.

-آقای ظریف، برای این مصاحبه سپاسگزاریم.